شروط ضمن عقد ازدواج

بر اساس قانون مدنی، زن و مرد می‌توانند هر شرطی که مخالف مقتضا عقد نباشد را ضمن عقد ازدواج در سند درج کنند که طرف مقابل، در صورت قبول و امضا آن شرط، متعهد به آن می‌شود.

شاید تا به حال شنیده باشید که خانمی می‌خواهد حق طلاق خود را با همسر آینده‌اش شرط کرده و یا حق تحصیل، یا حق خروج از کشور را به موجب عقد ازدواج بدست آورد. این شروط در اصطلاح حقوقی شروط ضمن عقد نام دارند. درج صحیح این شروط سبب می‌شود تا بسیاری از خلاءهای حقوقی که متاسفانه در خصوص حقوق زنان بعد از عقد ازدواج وجود دارد جبران شده و از بسیاری از اختلافات پس از ازدواج کاسته شود. در این نوشتار از مجله دلتا به بررسی شروط ضمن عقد و انواع آن می‌‎پردازیم.

مفهوم شرط ضمن عقد

به محض اینکه عقد ازدواج میان زن و مردی خوانده شد، آن دو با یکدیگر رابطه زوجیت پیدا می‌کنند. این رابطه زوجیت سبب می‌شود تا زن و مرد مکلف به انجام اموری در قبال همسر خود باشند. در حالت عادی، انجام این تکالیف دشواری خاصی ایجاد نمی‌کند؛ مگر در صورتی که زن و شوهر با یکدیگر به اختلاف بخورند و یک یا هر دوی زوجین بخواهند با استفاده از حقوقی که به موجب قانون دارند، دیگری را در مضیقه قرار بدهند. بر اساس قانون مدنی، عمده اختیاراتی که به موجب عقد ازدواج شکل می‌گیرد، اختیاراتی است که به مرد و البته در راستای حفظ کیان خانواده داده می‌شود. در مقابل، زن از برخی از حقوق خود مانند مسافرت و خروج از کشور، ادامه تحصیل یا اشتغال به کار محروم می‌شود؛ مگر اینکه همسرش با آن موفق باشد. به همین دلیل، قانونگذار این امکان را پیش بینی کرده است که زن و مرد در حین وقوع عقد نکاح بتوانند شرط و شروطی که می‌خواهند را به عقد نامه اضافه کنند. در این حالت، طرفی که عقد را امضا می‌کند، موظف است که به آن شروط عمل کند.

انواع شروط ضمن عقد نکاح

هر یک از طرفین می‌توانند هر کدام از این شروط را که موافق با آن باشند امضا کنند و هر کدام را که نخواهند امضا نکنند. مانند شرط تنصیف اموال و دارایی مرد و وکالت به زن برای طلاق. علاوه بر شروطی که به صورت نمونه در قباله‌های ازدواج وجود دارد و زن و مرد می‌توانند آن شروط را مدنظر قرار دهند، بر اساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی، طرفین عقد می‌توانند هر شرطی که مخالف با مقتضا عقد مزبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر کنند، مثل اینکه شرط شود هرگاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غایب شود، یا ترک انفاق کند یا بر علیه حیات زن سوءقصد کند یا سوءرفتاری کند که زندگی آن‌ها با یکدیگر غیر قابل تحمل شود، زن وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق شر در محکمه نهایی خود را مطقه سازد. هرگونه شرطی که مخالف ذات عقد نباشد را می‌توان به عنوان شرط ضمن عقد و با توافق یکدیگر در عقد گنجانید. مثلا حق تحصیل زن، حق اشتغال زن، حق خروج از کشور برای زن و …

برای آشنایی با نکات حقوقی بیشتر در چه صورت مهریه نصف می‌شود؟ را مطالعه کنید.

همچنین بخوانید:

شروط ضمن عقد مندرج در سند ازدواج

برخورد با ازدواج و طلاق صوری

اجازه ازدواج دختر از طریق دادگاه

به زن خیانتکار مهریه تعلق می‌گیرد؟

شرایط تملک نصف دارایی مرد پس از طلاق چگونه است؟

با مجله حقوقی دلتا همراه باشید

خسارت برهم زدن نامزدی قابل وصول است؟

نامزدی یا وعده ازدواج، پیمانی است که بین دو نفر، به منظور ازدواج در آینده برقرار می‌شود.

نامزدی یکی از بهترین دوران آشنایی بین زن و مرد است که البته گاهی به دلایلی منجر به جدایی زوج‌ ها از یکدیگر می‌شود. جدایی در هر صورت باعث خسارات مادی و معنوی بین طرفین می‌شود و چه بسا برخی از خسارات قابل جبران نیستند. حال این سؤال مطرح می‌شود که در صورت بر هم زدن نامزدی از طرف یکی از نامزدها دیگری می‌تواند مطالبه خسارت کند؟ در ارتباط با این موضوع در مجله دلتا بررسی شده است. در ادامه با مجله حقوقی دلتا همراه باشید.

حقوق نامزدی

نامزدی پیمانی است که بین دو نفر به منظور ازدواج در آینده برقرار می‌شود. بر اساس قانون مدنی، بین افراد به صرف وعده ازدواج، پیوند و روابط زناشویی ایجاد نمی‌شود، حتی اگر تمام یا قسمتی از مهریه که بین زن و مرد برای موقع ازدواج مقرّر گردیده، پرداخته شده باشد. بنابراین، هر یک از آن‌ها دختر یا پسر تا زمانی که عقد ازدواج جاری نشده، می‌توانند از ازدواج، خودداری کنند و طرف دیگر نمی‌تواند، او را مجبور به ازدواج کند و یا به دلیل امتناع از ازدواج، خسارتی مطالبه کند. لازم به ذکر است فاصله‌ای که میان عقد ازدواج تا مراسم عروسی برقرار می‌شود و فرصت کافی به دختر و پسر می‌دهد تا بعد از عقد رسمی و قبل از عروسی، از همدیگر شناخت بیشتری کسب کنند نامزدی گفته می‌شود. نامزدی به این معنا کاملا جایز و قانونی است. اما در مواردی که زن و مرد قصد ازدواج با یکدیگر دارند ولی هیچ‌گونه صیغه عقد دائم یا موقت بین آن‌ها منعقد نشود، این نامزدی باطل و مورد حمایت قانون قرار نمی‌گیرد.

بهم خوردن نامزدی در دوران عقد

از آن جا که ازدواج، قراردادی مهم است، در قانون به مرد و زن اجازه داده شده که تا آخرین لحظه قبل از وقوع عقد، از تصمیم خود بازگردند. بنابراین هیچ یک از نامزدها نمی‌تواند از طریق قانونی، نامزد دیگر را مجبور به ازدواج کند. اما اگر یکی از نامزدها در به هم زدن نامزدی، مقصر باشد، نامزد دیگر می‌تواند مطالبه خسارت کند. یکی از مواردی که در مطالبه خسارت مطرح می‌شود پس گرفتن هدایای رد و بدل شده در دوران نامزدی است. در واقع بر هم زدن نامزدی بدون علت موجه یک نوع سوء استفاده از حقی است که در قانون در نظر گرفته شده و شخصی که بدون علت و دلیل موجه اقدام به بر هم زدن وصلت نامزدی می‌کند مقصر است. از این رو، زیان‌های ناشی از بر هم زدن ناموجه نامزدی، بر طبق قانون قابل مطالبه است.

خسارت معنوی ناشی از برهم خوردن نامزدی

همواره این سؤال مطرح می‌شود که هرگاه در اثر به هم خوردن نامزدی بدون علت و دلیل موجه، به حیثیت و آبروی نامزد دیگر یا به عواطف و احساسات او لطمه وارد شود، شخص زیان دیده می‌تواند به این دلیل، مطالبه خسارت کند؟

بر اساس اصل ۱۷۱ قانون اساسی که جبران خسارت معنوی را به رسمیت شناخته، نامزد زیان دیده این حق را دارد که علاوه بر مطالبه خسارات مادی، جبران زیان‌های معنوی را نیز درخواست کند. شایان ذکر است پس از برهم خوردن نامزدی هر یک از نامزدها می‌تواند به طرف دیگر رجوع کند و هدیه‌ای را که داده است پس بگیرد. اگر خود هدایا موجود نباشد، باید قیمت آن هدایا به وی داده شود مگر آنکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر ازبین رفته باشد. هرگاه وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد و هدیه داده شده در اثر تقصیر متوفی تلف شده باشد، رجوع به قیمت ممکن نیست.

در دوران نامزدی و بعد از آن طرفین چه حق و حقوقی دارند؟

در صورتی که دو نفر با یکدیگر پیمان نامزدی بسته باشند و قول ازدواج به یکدیگر داده باشند و این ازدواج واقع نشود، می‌توانند هدایایی را که در طول دوران نامزدی به یکدیگر داده‌اند از یکدیگر مطالبه کنند.

نامزدی فرصتی برای آشنایی زوج‌ها و خانواده‌های آن‌ها است که لازم است قواعد آن رعایت شود تا دو طرف آسیب نبینند. دوران نامزدی در اصطلاح به دورانی گفته می‌شود که دختر و پسر خود را برای تشکیل زندگی مشترک آماده می‌کنند. در این دوران نامزدها از نظر شرعی و دینی نسبت به یکدیگر نامحرم هستند و تا زمانی که عقد ازدواج منعقد نشود، هیچ‌‌گونه رابطه حقوقی بین آن‌ها وجود ندارد. در مجله دلتا به شرایط و قوانین دوران نامزدی پرداخته شده است.

شرایط دوران نامزدی

طبق قانون، نامزدی باعث ایجاد علقه زوجیت و پیوند زناشویی بین دو طرف نیست؛ هرچند تمام یا قسمتی از مهریه که برای موقع ازدواج تعیین شده پرداخته شده باشد. بنابراین اگر تمام یا قسمتی از مهریه به دختر پرداخت شده باشد، در صورت به هم خوردن نامزدی قابل استرداد است زیرا تا زمانی که ازدواج صورت نگرفته، زن مالک مهر نیست. بنابراین اگر مهریه دریافت شده است، باید باز پس داده شود. در مواردی هم که به دلیل رعایت محرمیت دختر و پسر، صیغه عقد جاری شده باشد، نیمی از مهر قابل‌استرداد است.

آیا به هم خوردن نامزدی طرف مقابل را مستحق دریافت خسارت می‌کند؟

بر اساس قانون هر یک از زن و مرد تا زمانی که عقد ازدواج جاری نشده باشد، می‌تواند از وصلت خودداری کند و طرف دیگر به هیچ وجه نمی‌تواند او را مجبور به این ازدواج کند و یا به دلیل امتناع از وصلت درخواست خسارت کند. در واقع زن و مرد به دلیل هزینه‌هایی که در این دوران متحمل شده‌‌اند، نمی‌توانند درخواست خسارت کنند.

حقوق نامزدی

۱. وعده ازدواج برای ایجاد رابطه زوجیت (روابط زناشویی و جنسی) کافی نیست، حتی اگر دو طرف در مورد مهریه با یکدیگر توافق کرده باشند و مرد نیز قسمتی از مهریه یا تمام آن را به زن پرداخت کرده باشد.
۲. تا زمانی که عقد نکاح بین زن و مرد جاری نشده، هر یک از آن‌ها می‌توانند از انجام وصلت امتناع کنند و طرف دیگر به هیچ وجه نمی‌تواند وی را مجبور به ازدواج با خود کند.
۳. اگر مردی به زنی وعده ازدواج بدهد، اما با او ازدواج نکند، زن به صرف امتناع مرد از ازدواج با او نمی‌تواند مطالبه خسارت کند، مگر این که در دادگاه ثابت کند که مرد با وعده دروغین ازدواج وی را فریب داده و به او خسارتی وارد کرده است.
۴. اگر بین زن و مرد وعده ازدواج صورت گرفته باشد و برای این تعهد هم وجه التزام تعیین شده باشد، به طور مثال تعیین شود که اگر مرد به تعهد خود برای ازدواج با دختر عمل نکرد باید مبلغ مشخصی به زن بپردازد، در صورت خودداری مرد از ازدواج، زن نمی‌تواند این وجه التزام را از او مطالبه کند.

۵. هزینه عقد و ازدواج از نظر عرفی بر عهده شوهر است. بنابراین در صورت بر هم خوردن نامزدی، مرد نمی‌تواند این هزینه‌ ها را از زن مطالبه کند.

۶. در صورتی که مرد مبلغی به عنوان «شیر بها» برای ازدواج به زن داده باشد اما وصلتی صورت نگیرد، می‌تواند این مبلغ را از زن پس بگیرد.

مطالبه هدایای دوران نامزدی

در صورتی که دو نفر با یکدیگر پیمان نامزدی بسته باشند و قول ازدواج به یکدیگر داده باشند و این ازدواج واقع نشود، طرف‌ها می‌توانند هدایایی را که در طول دوران نامزدی به یکدیگر داده‌اند از یکدیگر مطالبه کنند. همچنین اگر عین این هدایا موجود نباشد، می‌توانند قیمت هدیه را از طرف مقابل مطالبه کنند، مگر این که هدیه قابل نگهداری نباشد و مصرف‌ شدنی باشد مانند مواد خوراکی یا این که اگر قابل نگهداری است، بدون اینکه طرف مقابل در از بین رفتن آن مقصر باشد از بین رفته باشد. طبق قانون، اگر قبل از دوره نامزدی بین دختر و پسر هدایایی رد و بدل شود، فقط در صورتی می‌توانند هدیه را مطالبه کنند که آن هدیه موجود باشد و در آن نیز تغییری از ناحیه هدیه‌ گیرنده صورت نگرفته باشد.
پیشنهاد مطالعه : برای کسب اطلاعات بیشتر درباره استرداد هدایای دوران نامزدی مقاله ” آیا می‌توان هدایای دوران نامزدی را پس گرفت؟ “ را مطالعه فرمایید.

مطالب بیشتر در مجله حقوقی دلتا...